Bursa’nın Orhangazi ilçesindeki Ilıpınar Höyüğü’nde, 15 yıl süren arkeolojik hafriyatlarda çıkan buluntuları inceleyen Antropolog Doç. Dr. Songül Alpaslan-Roodenberg’in de içinde olduğu ‘Anadolu Antik DNA’ projesinin sonuçları, dünyanın saygın bilim mecmualarından Science’de 25 ve 26 Ağustos’ta 3 makale halinde yayımlandı. Araştırma sonuçlarına nazaran bugüne kadar arkeologlarca bilinen, lakin genetik açıdan birinci kere kanıtlanan kıymetli bulgu; Doğu Anadolu’da Van merkezli Urartu medeniyetinin, Levant ve Anadolu’dan köken aldığı sonucu oldu.
Harvard Genetik Bölümü’ndeki David Reich Laboratuvarının bilimsel takımında yer alan, Türkiye ile kimi Balkan ülkelerindeki çalışmaları antropolojik ve genetik açıdan şahsen yürüten projenin Türkiye kısmında, laboratuvarın lideri David Reich ile birlikte eş lider olarak çalışan Türk bilim insanı Alpaslan-Roodenberg, ‘Türkiye Antik DNA Projesi’nin çok kıymetli ve geniş kapsamlı sonuçlarının Science’de yayımlandığını söyledi. İki başyazarı bulunan makalenin Alpaslan-Roodenberg’le birlikte öteki başyazarı Harvard Üniversitesi’nden Bilgisayar Mühendisi Genetikçi Dr. Losif Lazaridis, öteki 2 değerli müellifi da Viyana Üniversitesi Antropoloji Kısmı Lideri Prof. Ron Pinhasi ve Harvard Laboratuvarı Lideri Prof. David Reich oldu. 4 sorumlu müellif haricinde, 200’ün üzerinde antropolog, müzeci ve genetikçi de makaleye kıymetli katkılarda bulundu.
Ilıpınar Höyüğü baz alındı
1980’lerin sonlarında Hollanda’nın o devirdeki İstanbul Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Jacob Roodenberg tarafından Bursa’nın Orhangazi ilçesi sonlarındaki Ilıpınar’da arkeolojik hafriyatlar başlatıldığını hatırlatan Songül Alpaslan-Roodenberg, şu tabirleri kullandı:
“80’li yılların sonlarından 2000’lerin başına kadar devam eden hafriyatlarda, bulunduğu yerdeki bir pınardan ismini alan Ilıpınar Höyük ile bölgedeki birkaç Neolitik höyüğün de kazıldığı bu projenin araştırma hedeflerinden biri, Roodenberg’in Marmara Bölgesi kültürlerinin, birebir devrin Balkan kültürleri ile misal oluşu nedeniyle, bu kültürün Balkanlara ve Orta Avrupa’ya bu bölgeden gidip gitmediğinin araştırılmasıydı. 2014‘te Harvard Genetik Kısmı merkezli 8 yıllık bir antik DNA araştırması başlatıldı. Mevzu ile ilgili olarak ise yaklaşık 8 yıl evvel bir araştırma başlatıldı.”
Alpaslan-Roodenberg kendi çalışma alanına giren Türkiye örnekleri ile Bulgaristan, Romanya ve Kuzey Makedonya örneklerinin her ülke mevzuatına uygun olarak ve gerekli müsaadeler dahilinde alındığını, çeşitli kazılardan ve müzelerden gelen küçük kesim örneklerinin de çalışma sonunda alındıkları yere iade edildiğini belirtti.
“5 Avrupalı’dan biri Anadolu kökenli”
DHA’nın haberine göre>; araştırma ile ilgili bilgi veren Songül Alpaslan-Roodenberg, şöyle devam etti:
“Bu hipotez o zamanki datalara nazaran fakat arkeolojik buluntuların karşılaştırılması ile değerlendirildi. Ve bu kültürlerin yapımcılarının, yani insanların da bu bölgeden Avrupa’ya göç edip etmediklerinin yanıtı lakin 2010’lu yılların ortalarında Antik DNA araştırmalarının ilerlemesi ile cevaplandırılabildi. Artık biliyoruz ki yeni jenerasyon antik DNA dizileme metotları ile eski insan kemiklerinden elde edilen çok az DNA’nın çoğaltılara tahlil edilmesiyle eski toplumların göç yollarını izleyebilir, fiziki görünüşlerine dair, saç, göz, deri rengi üzere bilgi edinebilir, onların birbirleriyle ilişkisi, aile ve akrabalık ilişkileri gibi pek çok sorunun yanıtını da öğrenebiliriz. 2015-2016’da Harvard Antik DNA Laboratuvarından bir küme bilim adamı Marmara Bölgesi’nde Orhangazi Ilıpınar, Menteşe ve Barcın höyüklerinde yaşayan beşerler ile Orta Avrupa’nın birinci çiftçileri ortasında genetik bağ olduğunu saptadı ve sonuçlar Nature dergisinde yayımlandı. Münasebetiyle birinci sefer yalnızca kültürün değil, insanın da bu bölgeden Avrupa’ya gitmiş olduğu ispatlandı. Yani bugün orta Avrupa’da mesela Almanya’da rastgele sokaktan birini çevirip DNA’sını tahlil etseniz, 5 bireyden birinin Anadolu’nun bu birinci çiftçilerinin genlerini hala taşıyor olduğunu görürsünüz.”
40 yılda 200’den fazla müzeci ve akademisyen çalıştı
Roodenberg’in 1980’li yıllarda başlayıp 2002’ye kadar sürdürdüğü çalışmaların sonucunda ortaya çıkardığı tezin de böylelikle bugün genetik yardımı ile kanıtlanmış olduğunu da söz eden Alpaslan-Roodenberg, Marmara Bölgesi’ndeki hafriyatlarda ele geçen birinci çiftçilerin kemiklerini inceleyip, tahlil ettiğini tabir ederek, “2008’den beri Harvard ve Viyana Antik DNA laboratuvarları ile iş birliği içinde çalıştık ve şahsen her iki laboratuvarın bilimsel takımında resmi olarak yer aldım. 2014’ten itibaren Türkiye’nin tüm coğrafik bölgelerindeki birtakım kazılardan Kültür Bakanlığı’nın ilgili yönergesi doğrultusunda alınan küçük kemik örnekleri ile Viyana ve Harvard Antik DNA laboratuvarlarında en son metotlarla tahlil edilmesiyle alınan sonuçlar geçtiğimiz günlerde Science Dergisi’nin son sayısında yayımlandı. Tıpkı sayıda birbiriyle bağlı üç makale halinde yayımlanan Türkiye merkezli bu çalışmadaki iki baş müelliften birisi de benim. Türkiye ve komşu ülkeleri ile Balkanlar’dan birden fazla antropolog ve arkeolog olan 200’ün üzerinde müellifin iştirakiyle yapılan bu çalışmada sırf Türkiye’den yaklaşık 35 müzeci ve akademisyen de yer aldı” diye konuştu.
Türkiye’nin antik genetik profili tahlil edildi
Songül Alpaslan-Roodenberg kelam konusu çalışmada Anadolu’nun Neolotik devrinden, Osmanlı’ya kadar olan periyodunun antik genetik profilinin de ortaya koyulduğunu belirterek, şunları kaydetti:
“Bu çok kıymetli araştırmanın tahlil sonuçları Anadolu’ya Neolitik devirde iki göç olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıyeten Hint – Avrupa lisan ailesinin köklerini genetik olarak araştıran bu çalışmada bu lisanın kökenlerinin steplerde ve Kafkasya’da olabileceğine dair işaretler vermekte. Enteresan bir bulgu ise Anadolu’da Tunç Çağı’na kadar olan müddette step kökeni olmamasıdır ki bu da Anadolu’nun kuzeyden gelebilecek göçlere neden açık olmadığı sorusunu da akla getirmektedir. Bu soruların yanıtını da fakat yeni çalışmalar ve tahliller net olarak verebilecektir. Zira Anadolu’da Tunç Çağı’nda Hititler var ve bu beşerler da Hint-Avrupa lisan ailesine giren bir lisan konuşuyordu. Bu nasıl oldu? Bunu yeni çalışmalar belirleyecektir.”
“Urartu kültürü Levant ve Van kökenli”
Alpaslan-Roodenberg, tüm bu araştırma sonuçlarının yanı sıra bugüne kadar arkeologlarca da bilinen fakat genetik açıdan birinci defa kanıtlanan bir bulgunun ise Doğu Anadolu’da Van merkezli Urartu medeniyetinin, Levant ve Anadolu’dan köken aldığı olduğunu lisana getirerek, “Van bölgesi örneklerinin tahlili, Urartuların bölgedeki daha erken periyot toplumlarından geldiklerini ve Levant’tan köken aldıklarını ispatlarken, Urartu’nun bugünkü Ermenistan’daki uzantılarından da alınan örnekler ise onların mahallî kökenli ve step kökenli olduklarını göstermiştir. Bu da birkaç yüzyıl karar sürmüş olan Urartu kültürünün, Van merkezli ve bölgedeki yaygın bir kültür olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda Urartu yöneticilerinin merkez kökenli olup, yani Urartu’nun kurucularının Levant ve Van bölgesi kökenli olduğunu, bu kültürün bugünün Ermenistan’daki uzantılarının ise oradaki bölge halkından ve steplerden köken aldığına ehemmiyetle işaret eder. Bu sonuçlar Urartu’nun Ermenistan kökenli bir kültür olduğuna dair söylentileri de artık genetik açıdan doğrulamamaktadır” değerlendirmesinde bulundu.
