Önceleri yalnızca spor olarak görülen ve amatör ruhla hareket edilen futbol, 90’lı yıllardan itibaren büyük bir sanayileşme sürecine girdi. Bilhassa Avrupa futbolunda şirketleşen ve yabancı sermaye ile büyüyen kulüplerin gelirlerindeki önemli artış, bir mühlet sonra masrafların de tıpkı ölçüde artmasına neden oldu. Tüm bu sürece bir de makus idareler eklenince, kulüplerin mali disiplinleri vakit içinde büyük yara aldı.
Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA) de mali disiplini sağlamak maksadıyla, ‘Finansal Fair Play Düzenlemesi’ (FFP) olarak isimlendirilen uygulamayı 2010 yılında kabul etti. Akabinde 2013-2014 döneminden itibaren kulüplerin kendi mali gelirlerini dengelemek için, bağımsız olarak çalışan ‘Finansal Denetim Kurulu’ (CFCB) kuruldu. Bu doğrultuda futbol kulüplerinin sürdürülebilirlik için finansal tedbirleri almalarını sağlamak ismine büyük bir adım atılmış oldu.
UEFA, FFP düzenlemesine dair gerekli kaideleri yerine getiremeyen kulüplere; ikaz, kınama, para cezası, puan düşürme, UEFA gelirlerine el konulması, UEFA tertiplerinde takım kısıtlaması ve Avrupa kupalarından men olmak üzere çeşitli cezalar veriyor.
BEŞİKTAŞ DÂHİL 8 KULÜP ‘DENK BÜTÇE’ İHTİYAÇLARINI KARŞILAYAMADI
Geçtiğimiz günlerde ise UEFA Kulüp Finansal Denetim Kurulu’ndan yapılan açıklamada, Türkiye’den Beşiktaş, İtalya’dan Milan, Inter, Juventus, Roma, Fransa’dan Monaco, Olympique de Marseille ve Paris Saint-Germain‘in son 5 mali yılın incelenmesi sonucu ‘denk bütçe’ ihtiyaçlarını karşılayamadığı duyuruldu.
Ceza verilen sekiz kulübün toplamda 172 milyon Euro’luk UEFA iştirak gelirlerine önlem konulduğunun altı çizilirken, bu fiyatın yüzde 15’lik kısmına denk gelen 26 milyon Euro’nun da kulüpler tarafından ödeneceği, kalan yüzde 85’lik dilimdeki 146 milyon Euro’nun kulüplerin yapılandırma mukavelelerindeki gayelere uymasına bağlı olarak ödeneceği duyuruldu.
Açıklanan kararda en fazla cezayı 10 milyon Euro ile Paris Saint-Germain alırken, Beşiktaş 600 bin Euro ödeyecek. Ayrıyeten Monaco ve Olympique de Marseille 2’şer, Beşiktaş’ın 4, Milan’ın 15, Juventus’un 23, Inter’in 26, Roma’nın 35 ve Paris Saint-Germain de 65 milyon Euro’luk gelirine önlem konulduğu bildirildi.
FENERBAHÇE VE TRABZONSPOR GÖZ HAPSİNDE!
UEFA, 2021-2022 döneminde Finansal Fair Play’i ihlal etme riski olan ve izlemeye aldığı kulüpler ortasında Fenerbahçe ve Trabzonspor’un da olduğunu açıkladı. UEFA’dan yapılan açıklamada, “Fenerbahçe ve Trabzonspor, Covid-19 acil durum tedbirlerinin uygulanması sayesinde ve geçmişteki olumlu denk hesap sonuçlarından yararlandıkları için, denk hesap kuralını teknik olarak yerine getirebildi. Bu kulüpler önümüzdeki devirde yakından izlenecek” denildi. Yapılandırma muahedeleri gereği müşahede listesinde bulunan Medipol Başakşehir’e de mutabakata kısmen uyduğu için 2022-2023 dönemi için oyuncu tescil kısıtlaması getirildiği söz edildi.
Bu noktada cevaplanmayı bekleyen pek çok soru var.
Örneğin, UEFA Kulüp Finansal Denetim Kurulu’nun altını çizdiği ‘denk bütçe’ tam olarak nedir? Beşiktaş’ın bundan sonra yapması gerekenler neler? İzlemeye alınan kulüpleri ne üzere tehlikeler bekliyor?
Bunun üzere tüm soruları İsviçre’deki Milletlerarası Spor Tahkim Mahkemesi (CAS) ile Euroleague Basketbol Tahkimi’nin tek Türk hakemi olan spor hukukçusu avukat Emin Özkurt’a yönelttim.
DENK BÜTÇE NEDİR?
1-) CFCB’nin açıkladığı ve kulüplere cezalar yağdırdığı kararda altı çizilen bir durum var: Denk bütçe… Bu tam olarak nedir? Beşiktaş bonservis cinsinden sattığı kadar mı oyuncu alabilecek?
Denk bütçe sistemi temelde kulüplerin gelirleri kadar masrafları olmasını sağlayan bir sistem. Bu ihtiyaç kapsamında fiyatlar, transferler ve menajer fiyatları için yapılan harcamaları kulüp gelirinin yüzde 70’i ile sonlandırması gerekiyor.
Kulüplerin gelirleri yalnızca oyuncuların transferinden elde edilen bonservis gelirleriyle hudutlu da kalmıyor. Bu gelirlerin içerisinde maç bileti, sponsorluk, ticari faaliyet ve yayın hakları gelirleri üzere kalemler de bulunuyor. Münasebetiyle Beşiktaş, oyuncularının transferinden gelen bonservis gelirlerine ek olarak bu gelir kalemleri seviyesinde denk bütçe sistemi kapsamında harcama yapmak zorunda.
NEDEN SON BEŞ YIL DİKKATE ALINIYOR?
2-) Açıklanan kararda son beş yıl vurgusu yapılıyor. Bunun değerli bir münasebeti var mı?
Buradaki asıl hedef ölçülü bir formda kulüplerin kıymetlendirilmesi. Beş yılın baz almasındaki sebep beş yıldan daha öncesini kapsayan bir incelemenin orantılı olmayacağı ve halihazırda beş yıllık devirde gerekli koşulları sağlayan kulüplerin incelemeye takılmamasının daha adil ve ölçülü olacağı.
BEŞİKTAŞ’A VERİLEN CEZA NE MANAYA GELİYOR?
3-) Beşiktaş’a biçilen ceza 600 bin Euro… Hatta 4 milyon Euro’luk gelirine de önlem konuldu ve Beşiktaş, UEFA ile muahede yaptı. Pekala bu mutabakatta ödemelerdeki kıstaslar neler?
Beşiktaş ile Kulüp Finansal Denetim Kurulu’nun ortasında yapmış olduğu muahedeye nazaran Beşiktaş önlem konulan 4 milyon Euro’luk ölçünün 600 bin Euro’luk kısmını önkoşulsuz olarak ödeyecek. Kalan 3 milyon 400 bin Euro’luk ölçüsü ise taksitler halinde kontratta belirlenen koşullar gerçekleştiğinde ödeyecek.
Bu kapsamda;
– 200 bin Euro 2021/22 maksadı 20 milyon Euro’dan daha fazla aşıldığı takdirde,
– 1 milyon 600 bin Euro 2022/23 gayesi 40 milyon Euro’dan daha fazla aşıldığı takdirde,
– 1 milyon 600 bin Euro ise 2023/24 maksadı 40 milyon Euro’dan daha fazla aşıldığı takdirde Beşiktaş tarafından UEFA’ya ödenecek.
WEGHORST’UN OPSİYONUNUN KULLANILMASINDA SORUN ÇIKABİLİR Mİ?
4-) Beşiktaş’ın şu an epeyce formda olan Hollandalı golcüsü Wout Weghorst’un dönem sonunda satın alma opsiyonu bulunuyor. UEFA’nın verdiği cezayı da göz önünde bulundursak Beşiktaş’ın Weghorst’un 10 milyon Euro’luk opsiyonunu kullanmasında bir meşakkat olur mu?
Beşiktaş ile UEFA’nın Kulüp Finansal Denetim Konseyi ortasında bir ‘Uyum Anlaşması’ imzalandı. Yani Beşiktaş üzerinde uygulanmış bir transfer yasağı bulunmuyor.Beşiktaş’ın kelam konusu Uzlaşma Anlaşması’ndaki yükümlülüklerini yerine getirmesi durumunda Wout Weghorst’un satın alma opsiyonlarının kullanımı konusunda rastgele bir mani bulunmuyor. Kurallar yerine getirildiği takdirde ve dikkatli hareket edildiği sürece oyuncu alınabilir.
Önemli olan denk hesap açığının aşılmaması, zira bu aşıldıkça men cezasına kadar gidiyor süreç. Ama Beşiktaş’ın UEFA ile çabucak muahede yapması ve 600 bin Euro ödemeyi kabul etmesiyle, ilerideki transfer planlarının önü açılmıştır diyebiliriz. Yani Weghorst’un alınması için 10 milyon Euro’luk satış yapılmasına teknik olarak gerek yok.
Beşiktaş’ın yaz transfer devrinde Burnley’den bedelsiz olarak bir yıllığına kiralık olarak takımına kattığı Hollandalı forvet oyuncusu Wout Weghorst’un satın alma önceliği Beşiktaş’ta… Siyah Beyazlılar, Haziran ayına kadar oyuncuyu 10 milyon euro bedel ödeyerek alma hakkına sahip.
ŞARTLAR YERİNE GETİRİLMEZSE MEN CEZASI GELEBİLİR Mİ?
5-) Beşiktaş’ın UEFA tertiplerinden men edilme kaideleri neler?
UEFA ile yapılan mutabakatla Beşiktaş yükümlülükler altına girdi. Kimilerinin yerine getirilmemesi halinde UEFA tertiplerinden men edilme riski bulunuyor. 2021/22 yılı denk hesap açığı 20 milyon Euro’dan fazla, 2022/23 yılında 40 milyon Euro’dan fazla ve 2023/24 yılında ise 20 milyon Euro’dan fazla aşım gerçekleşirse Beşiktaş ilerleyen üç yıl içinde birinci katılma hakkını elde ettiği dönemde uygulanmak üzere UEFA kupalarından bir yıllığına men edilebilecek. O nedenle çok dikkat etmesi gerekiyor.
30 yaşındaki Hollandalı santrafor Weghorst, 2 golün yanı sıra 4 de asist kaydetti. Böylelikle başkan Beşiktaş’ta 5 haftada toplam 6 gole direkt tesir yapmış oldu.
FENERBAHÇE VE TRABZONSPOR’U NE ÜZERE TEHLİKELER BEKLİYOR?
6-) Açıklanan karar Beşiktaş’ı direkt ilgilendirse de Fenerbahçe ve Trabzonspor’u da huzursuz etti zira ikisi de izleme listesine alındı.Buradaki izleme ne kadar sürüyor, kontroller nasıl yapılıyor?
Aslında izleme listesinden bahsedilirken Kulüp Finansal Denetim Kurulu’nun yakın olarak gözlemlediği kulüplerden oluşturduğu bir listeden bahsediyor. Bu listedeki kulüpler denk hesap koşulunu yerine getirebildi. Lakin Fenerbahçe ve Trabzonspor pandemik salgın ile alakalı acil durum tedbirlerinin uygulanması sayesinde ve geçmişteki olumlu denk hesap sonuçlarından yararlandı.
Bu kapsamda UEFA’nın tavrı inceleme konusunda bu grupların daha dikkatli izleneceği istikametinde. Fakat bu izleme müddetinin ne kadar sürebileceği konusunda takdir yetkisi büsbütün yetkili heyet olan Finansal Denetim Kurulu’na ilişkin. Bu çeşit kontroller, kulüplerin gelir kaynakları ile yaptıkları harcamaların karşılaştırılması sonucunda oluyor ve kontrollerin içeriğinde kulüplerin finansal kurallara ne kadar uyup uymadığına bakılıyor.
FENERBAHÇE VE TRABZONSPOR NELER YAPMALI?
7-) Fenerbahçe ve Trabzonspor’un izleme kararından sonra almaları gereken önlemler nelerdir? İki kulübün de UEFA tertiplerinden men edilme ihtimalleri var mı?
İzlemeye alınması esasen bir bildiri ve şu saatten sonra yapılması gereken denk hesap kaidesini sağlamak ismine finansal manada harcamaların denetimli formda gerçekleştirmesi. Bu yükümlülükleri sağlamamaları durumunda, yapılacak ihlallerin büyüklüklerine nazaran para cezası uygulanmasından UEFA tertiplerinden men edilmeye kadar çeşitli yaptırımlarla karşılaşabilirler.
‘BORÇ YİĞİDİN KAMPÇISIDIR MOTTOSU FUTBOLUMUZU BİLİNMEZLİĞE SÜRÜKLÜYOR’
Her dönem başı Türkiye’de başta dört büyükler olmak üzere tüm kulüpler, milyarlarca lira borç açıklıyor. Borçların ortaya çıkardığı tablolara nazaran de Türkiye Futbol Federasyonu tarafından harcama limitleri veriliyor. UEFA’dan men edilme riski son olayda bir kere daha kulüpleri tehdit ediyor olsa da tekrar de hareketli transfer devirleri yaşanıyor ve milyonlarca Euro’lar harcanıyor. Bu döngüde ‘Türk Futbolunu neler bekliyor?’ sorusunun yanıtı çok önemli…
Spor müellifi Uğur Vardan bu soruma “Türkiye’deki futbol mantığı günün kurtarılmasına yönelik. ‘Borç yiğidin kamçısıdır’ mottosuyla hareket edildiği sürece bir şeylerin düzelmesi çok zor” karşılığını verdi ve şu bilgilerin altını çizdi:
— Türkiye’de birinci yenilgiyle birlikte, daha evvel övgülere boğulan teknik yöneticiler ya da oyuncular, birden yerin tabanına batırılır ve takımların değiştirilmesi istenir. Bunun mali portresini taraftar önemsemez, ortada tüzel sorunların, insani yanların olduğunu kabul etmez. Taraftarın futbol kültürü bu refleksler üzerine inşa olunca idareler de günü kurtarmaya bakar, bozuk görülen modüllerin düzeltilmesi ismine yeni transferleri kovalamaya başlar.
— Öte yandan futbol kulüpleri sistemin el üstünde tuttuğu kurumlardır. Bilirler ki ne kadar açılırlarsa açılsınlar, ne kadar borç yaparlarsa yapsınlar; sistem onlara karşı daima hoşgörülü ve affedici olacaktır. Ferdi olarak yaptığınız yanlış ekonomik atılımlar cezalandırılır, şirketseniz iflas noktasına gelebilirsiniz fakat kulüpler her daim kollanır. Böyle olunca da ‘Borç yiğidin kamçısıdır’ mottosu eşliğinde çabucak gelecek muvaffakiyet için kasaların ağzı açılır. Bilinçaltında “Nasılsa devlet bir halde bize el atar, kurtarır” fikriyatı olduğu için de milyonlarca euro harcanarak yapılan transfer çılgınlıkları devam ediyor. Bu da süreci bir bilinmezliğe taşıyor.
SONUÇ: ŞAMPİYONLAR LİGİ’NE KATILMANIN NEREDEYSE İMKÂNSIZ OLDUĞU BİR FUTBOL ORTAMI
Sonuç olarak gelinen noktada Avrupa sahnesinde geriye hakikat adım atan, tertiplere en alt basamaklardan başlayan, oyunun en değerli vitrini olan Şampiyonlar Ligi’nde yer alamayan bir Türk futbolu tablosunun ortaya çıktığını vurgulayan Vardan, “Onca harcamaya karşın şimdiki vakti ve geleceği de kurtaramayan tuhaf bir modelimiz var. Bu türlü olunca da dışarıda uzunluk gösteremeyen oyunun aktörleri, yalnızca iç denizlerdeki uğraşlar için çabalıyor” dedi ve ekledi:
“Orada da kaygan bir yapı olduğu için her daim oyunun hoşluğundan fazla kaotik bir ortamın yarattığı tablo öne çıkarken, hak ve hukukun tecellisine inanmayan buna karşılık yalnızca kendine yönelik bir eşitlik ve adalet isteyen zihniyet genele hâkim oluyor. Özetle onca masrafa, onca borçlanmaya rağmen ne huzur var ne de oyunun güzelliği…”
Fotoğraflar: DHA, Alamy